معاون كانون اصلاح و تربيت تهران در گفت‌وگوي تفصيلي با خبرنگار ايسنا، با بيان اين‌كه تاكنون هيچ حكم اعدام زير ۱۸ سالي صادر نشده است، درباره‌ي احكام قصاص صادر شده، مي‌گويد: حتي هيچكدام از حكم‌هاي قصاص صادر شده براي اين افراد تاكنون اجرا نشده است كه اين امر ناشي از تلاش و كوشش مددكاران مجموعه بوده است.

محمود آيت، اگرچه از كانون به عنوان يك مدرسه شبانه روزي تعبير مي‌كند و نه زندان اما معتقد است كه به هر حال زندگي جمعي و شبانه‌روزي داراي برخي تاثيرات منفي است لذا پيشنهاد مي‌شود كه كانون، آخرين راهكار اصلاح يك نوجوان بزهكار باشد.

وي با پايين دانستن سن مسووليت كيفري دختران اظهار مي‌دارد: جرايم كودكان و نوجوانان اتفاقي است نه سازمان‌يافته لذا مي‌توان با احيا و تكريم شخصيت، نوجوان بزهكار را به مسير اصلي زندگي بازگرداند.


حكم قصاص براي افراد زير ۱۸ سال صادر مي‌شود اما اعدام خير

معاون كانون اصلاح و تربيت تهران مي‌گويد: در كانون اعدام زير ۱۸ سال نداشته‌ايم اما حكم قصاص براي مددجويان ۱۶تا ۱۸ سال صادر شده است كه اين‌گونه احكام با همت و تلاش مددكاران و اخذ رضايت اولياي دم منجر به اجرا نشده است و حكم اعدام درخصوص جرايمي است كه براي مددجويان زير ۱۸ سال مصداق ندارد.

محمود آيت در ارزيابي از صدور مجازات‌هاي سنگين مانند اعدام براي اطفال و نوجوانان در گفت‌وگو با خبرنگار حقوقي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) اظهار مي‌دارد: تاكنون با توجه به اين‌كه در لايحه‌ي رسيدگي به جرايم اطفال و نوجوانان حبس ابد و اعدام از مجازات‌هاي حذف شده است، حكم اعدام براي مددجويان زير ۱۸ سال صادر نشده است اما چند مورد حكم قصاص صادر شده كه با تلاش و كوشش مستمر مددكاران موفق به اخذ رضايت اولياي دم شده‌ايم كه با اين حركت زيبا و انسان‌دوستانه تاكنون حكم مذكور اجرا نشده است.


تا تصويب نهايي لايحه زمان زيادي باقي نمانده است


احصاي مجازات‌هاي جايگزين حبس زينت‌بخش لايحه است

آيت در ارزيابي از لايحه رسيدگي به جرايم اطفال و نوجوانان و پيش‌بيني نحوه و نتايج تصويب آن در مجلس اظهار مي‌دارد: با توجه به گذشت چند سال از قانون مربوط به تشكيل دادگاه اطفال، بار ديگر حقوق حقه كودكان و نوجوانان ملحوظ نظر قرار گرفته تا با شرايط خاص و ويژه‌اي كه كودكان و نوجوانان از نظر شخصيتي دارند جدا از قانون بزرگسالان طبق قانون دادگاه‌هاي اطفال و نوجوانان با موضوعاتشان برخورد قانوني صورت گيرد كه انشالله تا تصويب نهايي اين لايحه در مجلس شوراي اسلامي زمان زيادي باقي نمانده است.

وي مي‌افزايد: در اين لايحه علاوه بر اين‌كه همه نكات حقوقي كه منجر به احياي حقوق كودكان و نوجوانان مي شود در آن پيش بيني شده، احصاي مجازات‌هاي جايگزين حبس نيز زينت‌بخش آن است. لازم به ذكر است كه بايد نحوه نگه‌داري كودكان و اعزام آنان به اردو‌هاي زيارتي، سياحتي و تفريحي در لايحه مذكور پيش‌بيني شود كه اين مهم به مدير كانون واگذار شود.


كانون، مدرسه شبانه‌روزي است نه زندان

آيت در رابطه با ويژگي‌هاي خاص كانون و تفاوت آن با زندان اظهارمي‌دارد: با توجه به اين‌كه كانون زندان نيست بلكه يك مدرسه شبانه‌روزي است كه مددجويان در آن مشغول زندگي هستند. همه زمينه‌ها در جهت رشد و كمال شخصيتي و ارتقاي سطح فكري - تحصيلي و همچنين آموزش فني حرفه‌يي آن‌ها با توجه به سيستم و فرهنگ حاكم بر محيط وجود دارد.

وي ادامه مي‌دهد: كانون، همه مددجويان خود را ملزم به شركت در كلاس‌هاي درسي يا كارگاه‌هاي فني و حرفه‌يي مي‌كند كه مددجويان از آن كمال استفاده را مي‌برند و پس از گذراندن دوره با موفقيت، از طريق آموزش و پرورش و سازمان فني‌حرفه‌يي براي آن‌ها گواهينامه رسمي بدون ذكر نام كانون صادر مي‌شود و اين كار ارتباط صحيح و عاطفي و دوستانه با مددجويان ايجاد مي‌كند كه زمينه را جهت اصلاح و تربيت آن‌ها تسهيل مي‌كند البته تلطيف محيط كانون و سرسبز بودن آن نيز تاثير بسزايي در تحقق اين امر دارد. بديهي است كه كودكان و نوجوانان نيز بايد كمك كنند تا اين حركت زيبا و دوست‌داشتني جامه عمل به خود بپوشاند.


تنها جرايم داخل كانون درگيري بر سر مسايل كوچك و جزيي است

معاون كانون اصلاح و تربيت تهران درباره نوع جرايمي كه در كانون رخ مي‌دهد اظهار مي‌دارد: با توجه به زندگي جمعي مددجويان و نظارت مراقبين امور تربيتي گاهي ميان مددجويان در ارتباط با مسايل جزيي و كوچك درگيري رخ مي‌دهد كه اگر شاكي خصوصي وجود داشته باشد موضوع جهت رسيدگي به مرجع قضايي ارجاع مي‌شود.

وي مي‌افزايد: در مورد اعمالي كه وصف مجرمانه داشته باشد چنين عمل مي‌شود و در مورد اعمالي كه تخلف باشد موضوع در شوراي انضباطي كانون مطرح و به تناسب نوع تخلف با متخلف برخورد مي‌شود مثلا نظافت خوابگاه، محروميت از امكانات ورزشي، محروميت خريد از فروشگاه، محروميت از يك نوبت استفاده از مرخصي يا ملاقات از جمله اين برخوردهاست.


تاثير منفي زندگي جمعي و شبانه‌روزي اجتناب‌ناپذير است


پيشنهاد مي‌شود تا كانون آخرين راهكار باشد

آيت درباره عمده‌ترين مشكلات كانون اصلاح و تربيت بيان مي‌كند: كارشناسان كانون هر چند تلاش خود را در جهت بهبود و تهذيب رفتار و كردار مددجويان به كار مي‌گيرند و تمامي امكانات كانون در راستاي تحقق امر اصلاح و تربيت رقم مي‌خورد اما زندگي جمعي و شبانه‌روزي به صورت اجتناب‌ناپذير تاثير منفي خود را خواهد گذاشت؛ از اين جهت پيشنهاد مي‌شود تا كانون آخرين راهكار باشد و قضات تدبيري بيانديشند تا اين امر مهم صورت گيرد.


مددجويان مي‌توانند پس از يك‌ماه مرخصي هفتگي يا ده روزه تقاضا كنند

وي درباره‌ي نحوه‌ي اعطاي مرخصي و ملاقات به مددجويان مي‌گويد: مددجويان محكوم پس از گذشت يك‌ماه از اقامتشان در كانون مي‌توانند تقاضاي مرخصي بنويسند كه موضوع در جلسه شوراي طبقه‌بندي، مطرح و پس از موافقت اعضاي شورا و داديار ناظر كانون با اخذ تامين مناسب به مرخصي يك هفته الي ده روز اعزام مي‌شوند و در صورت صلاحديد نسبت به تمديد مرخصي مددجو اقدام مي‌شود؛ البته طبق تبصره يك ماده ۲۱۶ آيين‌نامه اجرايي سازمان زندان‌ها شوراي طبقه‌بندي در صورت لزوم مي‌تواند بدون لحاظ مدت يك ماهه نسبت به اعطاي مرخصي اقدام كند.


محكومان به ديه براي اخذ رضايت يك‌ماه به مرخصي مي‌روند

آيت مي‌افزيد: مددجوياني كه فقط به ديه محكوم هستند در صورت ضرورت و تشخيص اعضاي شوراي طبقه‌بندي جهت اخذ رضايت شاكيان خصوصي به مدت يك‌ماه به مرخصي اعزام مي‌شوند. همچنين در صورت ضرورت و تشخيص اعضاي شوراي طبقه‌بندي مدت اقامت يك‌ماهه در كانون طبق آيين نامه اجرايي مي‌تواند به حداقل برسد.

وي ادامه ي‌دهد: روزهاي پنجشنبه هر هفته از ساعت ۱۲-۸ مددجويان به صورت حضوري با خانواده‌هايشان به مدت ۲۰تا۳۰ دقيقه ملاقات مي‌كنند كه روانشناسان و مددكاران نيز خدمات لازم را در اين راستا به آنان ارايه مي‌دهند.


جرايم كودكان و نوجوانان اتفاقي است نه سازمان‌يافته

معاون كانون اصلاح و تربيت تهران درباره تفاوت جرايم اطفال و نوجوانان با ساير سنين اظهار مي‌دارد: جرايم كودكان و نوجوانان اتفاقي است نه سازمان يافته. همان‌گونه كه نوجوانان با يك برخورد جزيي و دادن شخصيت كاذب توسط همسالان مساله دار خود به سمت و سوي خلاف كشيده مي‌شوند، مي‌توان با احيا و تكريم شخصيت، او را به مسير اصلي زندگي بازگرداند و كاري كرد كه زندگي را از دريچه اميد بنگرد نه ياس و نااميدي.

وي درباره نقش كانون اصلاح وتربيت در پيشگيري از تكرار جرم مي‌گويد: ما سعي داريم بزه را كنترل كنيم و از جمله كارهايي كه در اين زمينه مي‌توانيم انجام دهيم مصاحبه و مشاوره‌هاي متعدد مددكاري و روانشناسي با مددجويان، آموزش مهارت‌هاي زندگي به مددجويان (مقابله با خشم و پرخاشگري، ستيز با ناملايمات زندگي و عبور از موانع)، شناسايي مددجوياني كه نياز به كمك و مساعدت پس از آزادي دارند كه اين امر توسط مددكاران اجتماعي صورت مي‌گيرد.

آيت اضافه مي‌كند: از ديگر اقدامات ما اين است كه مددجو پس از تشكيل پرونده به اداره مراقبت پس از خروج معرفي مي‌شود تا با توجه به بضاعت و تواني كه دارند او را از نظر مشاوره و اعطاي وام جهت اشتغال تحت پوشش قرار دهند. همچنين مدارس از كارشناسان كانون جهت سخنراني و ارتقاي سطح آگاهي دانش آموزان نسبت به مسائل و مشكلات نوجوانان دعوت مي‌كنند.


گاهي والدين بايد محاكمه شوند نه كودكان و نوجوانان

معاون كانون اصلاح و تربيت تهران درباره مهمترين دلايل بروز جرم در اطفال و نوجوانان توضيح مي‌دهد و به ايسنا مي‌گويد: مهم‌ترين دلايل ارتكاب بزه كودكان و نوجوانان معارض با قانون‌، فقر مادي و فرهنگي خانواده‌ها، نامساعد بودن محيط زندگي و جرم خيز بودن آن، طلاق والدين، بد سرپرستي و عدم هماهنگي پدر و مادر در ادامه طريق صحيح تعليم و تربيت فرزندان، دوستان ناباب و همسالان مساله‌دار، مهاجرت، بزهكار بودن پدر و مادر يا يكي از آن‌هاست. بعضا كودكان و نوجوانان به عنوان بچه‌هاي طلاق قرباني خواسته‌ها و اميال شخصي پدر و مادرهستند و آن‌ها بايد محاكمه شوند نه كودكان و نوجوانان.


حداقل مجازات‌ها براي نوجوانان در نظر گرفته مي‌شود

وي درباره‌ي تفاوت نحوه‌ي اعمال مجازات‌ها در مورد اطفال و نوجوانان با بزرگ‌سالان مي‌گويد: با توجه به تاسيس دادگاه‌هاي اطفال و نوجوانان و ديدگاه تخصصي قضات و ارتقاي سطح دانش آن‌ها در خصوص موضوعات مربوط به كودكان و نوجوانان، حداقل مجازات‌ها را با توجه به درنظر گرفتن جميع جهات (شخصيت فردي، وضعيت خانوادگي و اجتماعي و مسايل روحي و رواني) براي مددجويان در نظر مي‌گيرند.

آيت ادامه مي‌دهد: گاهي نوجوانان مجرم با توجه به صدور احكام تعليقي يا احكام مجازات‌هاي جايگزين حبس مانند ارايه خدمات عام‌المنفعه به كانون معرفي نمي‌شوند.


اصل بر مسووليت كيفري دختر ۹ساله و پسر ۱۵‌ساله است مگر خلاف آن ثابت شود


سن مسووليت كيفري دختران پايين است

معاون كانون اصلاح و تربيت تهران در ارزيابي از سن مسوليت كيفري و تشتت سنين قانوني و تاثير آن در جرايم عنوان مي‌كند: سن بلوغ شرعي براي پسران ۱۵ سال قمري و دختران ۹ سال قمري و سن بلوغ كيفري(بلوغ جسمي) ۱۵ سال قمري براي پسران و ۹ سال قمري براي دختران، قرينه‌اي بر بلوغ جسمي است و اصل بر مسووليت كيفري است مگر خلاف آن ثابت شود كه اثبات آن از طريق پزشكي قانوني است.

وي ادامه مي‌دهد: طبق ماده ۴۹ قانون مجازات اسلامي، اطفال، فاقد مسووليت كيفري هستند مگر در صورت صلاحديد قاضي كه عندالاقتضاء، طفل را براي مدت معيني جهت اصلاح و تهذيب رفتار به كانون بفرستد.

آيت در مورد سن بلوغ مدني خاطرنشان مي‌كند: در مورد سن بلوغ مدني سن ۱۸ سال را اماره رشد مي‌دانيم همان‌گونه كه در مسووليت كيفري ۱۵ سال قمري در پسران و ۹سال قمري در دختران را اماره بلوغ مي‌دانيم. در مسوليت مدني افراد زير ۱۸ سال را غيررشيد مي‌دانند و آن‌ها نمي‌توانند نسبت به اموال خود معامله‌اي انجام دهند و معاملاتشان غيرنافذ است و اعتبار معاملاتشان به نماينده قانوني آن‌ها بستگي دارد اما افراد بالاي ۱۸ سال رشيد محسوب مي‌شوند و اصل بر صحت معاملات آن‌هاست مگر غيررشيد بودن‌شان ثابت شود.

وي با بيان اين‌كه سن مسووليت كيفري دختران بايد افزايش يابد، اظهار مي‌دارد: باتوجه به اين‌كه بلوغ شرعي از بلوغ كيفري جداست و فرد بايد بتواند تشخيص خوب و بد را بدهد و به صورت عقلاني عهده دار عملش باشد پس به نظر مي‌رسد كه سن ۹ سال براي دختران به عنوان سن مسووليت كيفري پايين است.

معاون كانون اصلاح و تربيت تهران ادامه مي‌دهد: با توجه به تعيين ۱۸ سال به عنوان سن مسووليت كيفري در كنوانسيون حقوق كودك و بالا بودن اين سن در كشورهاي ديگربه خصوص براي دختران و همچنين پيوستن ما به كنوانسيون در سال ۷۲ به نظر مي‌رسد كه بايد نسبت به افزايش سنين كيفري دختران اقدام شود زيرا كودكان نسبت به عواقب كيفري كارهايشان آگاهي ندارند و ارتقاي سن باعث مي‌شود فرد بيشتر نسبت به عواقب عملش آگاه باشد.


تعاملات بيشتر ميان دادسرا و كانون ثمرات بهتر و بيشتري را عايد نوجوانان مي‌كند

وي در ارزيابي ميزان ضرورت و ارتباط كانون با دادسراي نوجوانان اظهار مي‌دارد: تعامل كانون با دادسراي نوجوانان و دادگاه‌هاي اطفال و نوجوانان يا بالعكس موجب مي‌شود تا قضات با ديد و بينش علمي با موضوعات و مشكلات كودكان و نوجوانان مواجه شوند و با در نظر گرفتن شخصيت فردي، خانوادگي و اجتماعي بهترين تصميمات را اتخاذ كنند و در اين راستا هم‌انديشي كانون و قضات دادگاه‌هاي اطفال و نوجوانان به صورت فصلي انجام مي‌شود و هر چقدر اين تعامل بيشتر صورت پذيرد، نتايج و ثمره آن عايد كودكان و نوجوانان خواهد شد.


تعامل مددجويان و روان‌شناسان كانون بر مبناي پرونده شخصيتي آن‌هاست

آيت درباره‌ي نحوه‌ي تعامل مددجويان و روان‌شناسان كانون و تاثيرگذاري در شخصيت آن‌ها و بررسي لزوم تشكيل پرونده شخصيت براي مددجويان به ايسنا مي‌گويد: نحوه تعامل روان‌شناسان كانون با مددجويان بر اساس تشكيل پرونده شخصيتي است كه در بدو ورود مددجويان انجام مي‌شود اين فرايند شامل تكميل پرسشنامه درباره ويژگي‌هاي فردي و خانوادگي مددجو، نحوه ارتكاب جرم و وضعيت اقتصادي اجتماعي خانواده، انجام آزمون هوش ريون، انجام آزمون شخصيت نوجوانان آيزنك مي‌شود.

وي ادامه‌مي‌دهد: روان‌شناسان پس از كامل شدن پرونده شخصيتي با مددجوياني كه داراي مشكلات رفتاري و عوامل پرخطر هستند مصاحبه مي‌كنند و اقدامات روان‌درماني و مشاوره فردي، مصاحبه با خانواده و مشاوره همراه با خانواده و گروه‌درماني انجام مي‌شود.

وي اضافه مي‌كند: خلاصه، پرونده شخصيتي مددجويان كه شامل نظرات روان‌شناسي و مددكاري است جهت هرگونه بهره‌برداري به مرجع قضايي مربوطه ارسال مي‌شود كه مي‌تواند به عنوان ملاك و معيار شناخت قاضي از مددجو قرار گرفته و حكم مقتضي براي وي صادر كند.


با اعلام آمادگي كانون آراي مجازات جايگزين حبس اجرايي شد

معاون كانون اصلاح و تربيت تهران درباره مصاديق و نحوه اعمال مجازات جايگزين حبس اظهار مي دارد: با اعلام آمادگي كانون جهت اجراي احكام مجازات‌هاي جايگزين حبس قاضي مظفري از دادگاه اطفال و نوجوانان نسبت به صدور احكام مجازات جايگزين حبس اقدام كردند. به طور نمونه آموختن يك فن و حرفه و اخذ گواهي از سازمان فني حرفه‌يي و بازگشت به زندگي شرافتمندانه، حبس‌هاي كوتاه مدت پنجشنبه و جمعه براي دانش‌آموزان، ارائه خدمات عام‌المنفعه، حبس در منزل و معرفي مددجو به كارگاه‌ها و گذراندن دوره آموزشي و موفقيت در امتحان و اخذ گواهي از سازمان فني‌حرفه‌يي بدون اين‌كه نامي از كانون در گواهي قيد شود به آزادي آن‌ها مي‌انجامد يا بعضا مواردي از احكام مانند حبس در منزل يا ارايه خدمات عام‌المنفعه با پيگيري‌هاي مددكار اجتماعي تحقق مي‌يافت.


احساس رضايت و عدالت مددجو هنگام برخورداري از مجازات جايگزين حبس

وي در ارزيابي از تبعات مجازات جايگزين حبس مي‌گويد: صدور مجازات‌هاي جايگزين حبس با توجه به نوع جرايم ارتكابي، شخصيت فردي و موقعيت خانوادگي و اجتماعي مددجويان صادر مي‌شود كه طي تحقيقات به عمل آمده از سوي يك روان‌شناس مددجوياني كه چنين احكامي برايشان صادر شده اظهار رضايت و اجراي عدالت در مورد خود داشته‌اند و تاثير مثبت در روح و روان آن‌ها داشته به نحوي كه بازگشت مجدد به جرم را نداشته‌اند.


گفت‌وگو از خبرنگار حقوقي ايسنا: مرضيه خلقتي